Een schilderij van Paul Cézanne, de vader van de moderne schilderkunst, is het stralende middelpunt van de tentoonstelling Voorbij de horizon. De expositie toont de veranderende kijk van schilders op het landschap vanaf de Romantiek.
[img_assist|nid=249|title=Het huis Bellevue op de heuvel van Paul Cezanne – foto © Gemeentemuseum Den Haag|desc=|link=none|align=none|width=600|height=500]
Het Gemeentemuseum heeft dan eindelijk een Cézanne, weliswaar in langdurige bruikleen. Het doek getiteld Het huis Bellevue op de heuvel (1878-1879) biedt een blik op een huis in een landschap dat onmiddellijk te plaatsen is in het gebied rond Aix-en-Provence, waar de Franse impressionist woonde en werkte. Belangrijker is het blokachtige penseelgebruik in het groen van de bomen. Een techniek die door Mondriaan werd overgenomen. De tentoonstelling Voorbij de horizon, met als ondertitel Landschappen in de moderne kunst, toont de revoluties in de schilderkunst vanaf de Romantiek aan de hand van de voortdurend veranderende visie van schilders op het landschap. Met de Romantiek, een stroming die eind 18de en begin 19de eeuw opgang maakte, verdween de objectieve waarneming om plaats te maken voor een meer subjectieve verbeelding van de werkelijkheid. De intuïtie en emotie van de kunstenaar werden belangrijk. Koeien in landschap van de Haagse meester Willem Maris (1844 –1910) is meer dan het lijkt. Aan Maris wordt dan ook de stoere, zelfbewuste uitspraak “ik schilder geen koeien maar licht” toegeschreven.
Een van de intrigerendste schilderijen op deze expositie is een recente aankoop van het Gemeentemuseum, Falaises sur la côte Normande van de Fransman Isabey (1803-1886). Het is een klein schilderij, een pre-impressionistisch strandgezicht, maar met grote uitstraling en betekenis. Isabey was van invloed op de Haagse schilder Wijnand Nuijen, zoals te zien is in diens Vissersboot op het strand (1833). Met de komst van het impressionisme werden landschappen geschilderd als waren het momentopnamen en daarbij werden zaken als lichtwerking en atmosfeer prominenter geacht dan een specifiek onderwerp of detail. Quai du Louvre (1876) van Claude Monet is wat dat betreft een revolutionair schilderij. Het is een stadslandschap, vol bedrijvigheid, met horizon en bewolkte lucht, maar zonder een aanleidinggevende gebeurtenis.
[img_assist|nid=250|title=Quai du Louvre van Claude Monet – foto © Gemeentemuseum Den Haag|desc=|link=none|align=none|width=600|height=426]
Werk van Mondriaan, het huismerk van het Gemeentemuseum, ontbreekt niet op Voorbij de horizon. Te zien zijn ondermeer een aantal duinlandschappen die hij aan het begin van de twintigste eeuw maakte. Een indrukwekkende maalstroom van vormen, kleuren en atmosfeer is Zee na zonsondergang (1909), waar Mondriaan de laatste hand aan legde tijdens invallende duisternis. De meer dan honderd werken omvattende expositie, die ook glaswerk en fotografie bevat, volgt de veranderingen in de kunst tot aan het einde van de twintigste eeuw. Via het impressionisme en de abstracte kunst naar land art (de installatie Rode takjes cirkel van Richard Long) en minimal art, als kunstenaars waarlijk de horizon voorbij gaan om innerlijke landschappen te spiegelen.
Gemeentemuseum: Voorbij de horizon t/m 7 februari 2010. www.gemeentemuseum.nl
AD Haagsche Courant, september 2009