“Je kunt alleen echt goede kunst maken als je houdt van het onderwerp dat je kiest”, is een veelzeggende uitspraak van Sally Mann. De expositie The Family and The Land spreekt boekdelen over de liefde van de Amerikaanse fotografe voor haar kinderen en voor het zuiden van de Verenigde Staten.
[img_assist|nid=252|title=Sally Mann, Candy Cigarette, 1989, gelatinezilverdruk; courtesy Gagosian Gallery|desc=|link=none|align=none|width=600|height=485]
Sally Mann (1951) werd wereldberoemd met een serie foto’s die zij gedurende tien jaar maakte van haar drie kinderen. In even dynamische als verstilde zwartwit-foto’s volgde ze hun ontwikkeling van peuter naar puber op en rond haar farm in het landelijke Virginia. “Ik heb altijd kunst willen maken van het alledaagse, van onderwerpen in mijn directe omgeving”, zei Mann tegen documentairemaker James Cantor. Ze fotografeerde haar kinderen spelend in de ongerepte natuur, in een ongedwongen sfeer en niet zelden naakt. Zoontje Emmett met een bloedneus, of met opgedroogde smurrie van een ijslolly rond zijn blote piemel. Dochter Jesse poedelnaakt luierend op een sofa, stoer met een sigaret (van snoepgoed gemaakt overigens), of in een balletpose op een tafel vol met net geplukte tomaten. Wat deze foto’s zo kenmerkend maakt voor Sally Manns werk, is dat een zorgvuldige enscenering en het toeval wonderbaarlijk mooi samenvallen.
Untitled, 1998, gelatinezilverdruk, Courtesy Gagosian Gallery
Toen deze fotoserie, Immediate Family, begin jaren negentig furore begon te maken, kwam conservatief en christelijk Amerika in het geweer. Het werk zou kinderporno betreffen. In het duistere licht van de pornoficatie van de westerse maatschappij, zoals die de laatste jaren vooral naar voren komt in advertenties, zou een foto als Jessie at 5 verdacht kunnen zijn. Een meisje van vijf met ontbloot bovenlijf. Met lippenstift op. Oorbellen en een parelketting. Ze kijkt zelfbewust in de camera. Met kinderporno heeft het tafereel natuurlijk niets te maken. Het is duidelijk dat de foto gemaakt is tijdens een kinderfeestje. Jessie mocht zich uitleven met de make-up en sierraden van mama.
0019 (Virginia #42), 2004, gelatinezilverdruk, Courtesy Gagosian Gallery
Sally Mann is een verhalenverteller pur sang. Haar foto’s zijn romantisch te noemen, maar dan wel in de gothic traditie van het diepe zuiden van de Verenigde Staten. Haar spookachtige, van magie vervulde landschappen ademen de sfeer van auteurs als William Faulkner. Na tien jaar lang haar kinderen te hebben gefotografeerd, richtte Sally Mann haar blik op het landschap waarin ze opgroeide en nog steeds woont. Voor deze serie, Deep South, veranderde ze haar techniek. Mede door haar fascinatie voor de bloedige historie van het gebied (slavernij en burgeroorlog), ging ze foto’s maken met een camera uit de negentiende eeuw. Tevens besloot ze om met oude ontwikkelmethodes te gaan werken en liet ze meer dan voorheen fouten, ongelukjes en andere onvolkomenheden toe. Lichtvlekken, krassen en verschillen in scherpte geven haar landschappen die spookachtige sfeer die de beschouwer lijkt terug te voeren in de mythologie van het Zuiden. Een vergelijking met de schilderkunst doemt hier op. Niet zozeer in een ironische foto van een picknick met haar kinderen uit Immediate Family, een compositie die speels verwijst naar Le Déjeuner sur l’herbe van Manet, maar eerder in de serie Bodies – What Remains. Voor deze intrigerende reeks maakte Mann foto’s bij een forensisch instituut waar lijken buiten, in struiken en bosjes, liggen te ontbinden voor onderzoek. Luguber? Nee, want door Manns unieke gevoel voor compositie en haar inventieve maar nergens gekunsteld aandoende gebruik van techniek zijn het poëtische en soms naar abstractie neigende foto’s geworden. Een adembenemende overpeinzing over dood en vergankelijkheid. Twee invalshoeken had de fotografe voor Bodies – What Remains; de vraag wat er gebeurt met het landschap als iemand er de dood vindt en de vraag wat er met het lichaam, voor Mann een lege huls, gebeurt in dat landschap. In haar foto’s laat Mann de levenloze lichamen opgaan in de natuur. In zachte grijstinten, met een lijnenspel dat aan potloodtekeningen refereert, toont ze details van vormen die de overeenkomsten tussen lichaam en natuur accentueren.
Voor haar laatste serie, Faces, maakte Mann portretten van haar inmiddels volwassen kinderen. De cirkel is rond. Het zijn bezwerende composities van welhaast versteende gezichten uit een ver verleden, gevangen in een lange sluitertijd van licht en ruimte.
Fotomuseum Den Haag: The Family and The Land van Sally Mann. Te zien t/m 10 januari 2010. www.fotomuseumdenhaag.nl
Een korte versie van dit artikel verscheen in AD Haagsche Courant, oktober 2009.