Hedendaagse Indiase kunst vindt belangstelling in het westen (2009)

“In Mumbai vindt iedere seconde wel een aanrijding plaats. Voor mij vormen al die botsingen de hartslag van de stad”, zegt de Indiase kunstenaar Jitish Kallat. “Het aantal auto’s – én botsingen – zal fors toenemen wanneer de Indiase Nano binnenkort op de markt komt.”

foto © Jacques Zorgman

De Tata Nano, met een prijskaartje van 1700 euro de goedkoopste auto ter wereld, is een goed voorbeeld van de recente opmars van India als industriële en economische mogendheid. “De riksja zal uit het straatbeeld verdwijnen”, grinnikt Kallat, die in het GEM, museum voor actuele kunst, in Den Haag exposeert met sculpturen van onder andere een auto en een riksja die opgebouwd zijn uit nagemaakte botten en beenderen. Met tanden in de grill, een staart als uitlaat, en schedels als hoofdsteunen biedt de auto een morbide maar ironische beeld van vergankelijkheid. Kallats sculpturen zijn multiculturele transformaties. “Wat je er in wilt zien, hangt af van je culturele achtergrond. Mijn uitgangspunt was het beeld van een uitgebrande autobus en het idee dat mensen vaak hun politieke onvrede afreageren op levenloze objecten. Overal te wereld zie je dat mensen tijdens demonstraties auto’s in brand steken. Ik vind dat een symbool van menselijke waanzin.”

Een ander opmerkelijk werk van Kallat is 365 Lives, een wand bestaande uit 365 detailfoto’s van beschadigingen aan auto’s. Krassen, deuken, roest. “Die auto’s zijn als een menselijk lichaam; duizend littekens van geboorte tot de dood.” Elke foto uit 365 Lives vertelt een verhaal. Over de vergankelijkheid van levenloze objecten die door hun eigenaar niet zelden een identiteit worden toegedicht, als verlengstuk van individualisme of puur als statussymbool. De fotoserie gaat ook over materiaal, vorm en kleur, over uniformiteit en postindustrialisme. De foto’s, die in glazen lijsten glimmen van vreugde, zijn echter ook zinnenstrelende abstracties die een directe verbinding leggen met schilderkunst. “Mijn werk heeft niet de intentie om iets te zeggen over India of Indiase kunst. Het feit dat ik in India ben geboren maakt onlosmakelijk deel uit van wie ben, maar ik presenteer mijn werk op een mondiaal platform.”

De tentoonstelling India Contemporary presenteert werk van drie toonaangevende Indiase kunstenaars; Jitish Kallat (1975), Riyas Komu (1971) en Sudarshan Shetty (1961). “De expositie geeft een momentopname van de ontwikkeling van de hedendaagse Indiase kunst”, zegt Doede Hardeman, conservator en curator van het Gemeentemuseum. “Deze kunstenaars leggen in hun werk een verbinding tussen de tradities van het oude India en de hedendaagse globaliserende wereld, want zij maken gebruik van westerse technieken en opvattingen over kunst.” Indiase kunst is hot, maar dan vooral buiten India. “Er is geen infrastructuur voor kunst in India. Er zijn geen musea en er bestaat geen kunstkritiek. De belangstelling voor nieuwe Indiase kunst komt uit het westen. Die interesse heeft er de afgelopen tien jaar wel toe geleidt dat er in Mumbai een scene is ontstaan, maar expositiemogelijkheden zijn er nauwelijks.”

Waar Jitish Kallat niets wil weten van een aanwijsbare Indiase identiteit in zijn werk, verwijzen de installaties en sculpturen van Riyas Komu wel nadrukkelijk naar de geschiedenis en cultuur van India. Komu zet deze in zijn installaties af tegen onderwerpen over globalisatie. Komu’s werk heeft een sterk sociaalpolitieke lading. Treffend zijn de sculpturen uit de serie Camel Cliché, die gemaakt zijn in de traditie van verfijnde houtsnijkunst. Menselijke lichamen zonder hoofd, maar met ironische uitvergrotingen van Amerikaanse sportschoenen aan de voeten. Stukken pijpleiding breken de lichamen in tweeën. Een beeldje van een kameel, met het logo van een Amerikaanse schoenenfabrikant in de rug gekerfd, staat pontificaal op de pijp.

Als het aan Ratan Tata, de topman van het Indiase concern Tata, ligt wordt de Nano de nieuwe Volkswagen Kever. De Indiase auto van het volk is echter een vormloos koekblik, het heeft geen design dat tot een symbool of logo kan uitgroeien, zoals de VW Kever die centraal staat in History Of Loss van Sudarshan Shetty. Deze installatie bestaat uit 42 glazen vitrines waarin Shetty aluminium miniaturen van de Kever heeft geplaatst. De uniforme anonimiteit van de autootjes is letterlijk gebroken doordat Shetty ze één voor één heeft laten vallen nadat hij ze had gemaakt. Ze zien eruit als speelgoed, dat na jaren van gebruik gesleten en beschadigd is.
Sudarshan Shetty’s installaties gaan over herinneringen en vergankelijkheid. Shetty is een van de eerste Indiase kunstenaars die experimenteert met westerse media als video, zoals te zien in een titelloze installatie die bestaat uit negen metalen skeletten van honden die met bewegende camera’s tussen de poten hebben staan. De snoeren van de camera’s leiden, als een navelstreng, naar een videowand waarop de toeschouwer zichzelf terugziet tussen de ribben.

GEM, Museum voor actuele kunst, Den Haag: India Contemporary van 28 maart t/m 21 juni. Bij de tentoonstelling, die gemaakt is in samenwerking met gastconservator Willem Baars, verschijnt de gelijknamige publicatie met teksten van o.a. de Indiase schrijvers Deepak Ananth en Shaheen Merali. www.gem-online.nl

Dit artikel is een langere versie van het stuk dat op 28 maart 2009 verscheen in AD Haagsche Courant.