Christopher Nolan en de betrouwbaarheid van het geheugen (2001)

De meeste mensen doen het wel eens, iets op de hand schrijven als geheugensteuntje of van die gele memo-papiertjes op de koelkast plakken. Het geheugen wil ons nog wel eens in de steek laten. Leonard, de hoofdpersoon in Memento weet daar alles van. Of beter: hij kan niets meer onthouden sinds de brute moord op zijn vrouw. Hij heeft geen korte termijngeheugen meer. Dat is lastig en helemaal vervelend als je de moord op je vrouw wilt wreken.

Leonard maakt driftig aantekeningen en polaroids van mensen en locaties die hij moet onthouden. Maar omdat papier en foto’s al even vergankelijk zijn als het geheugen, kerft hij de belangrijkste informatie in zijn lichaam. In spiegelschrift heeft hij op z’n borst de naam van de mogelijke moordenaar van zijn vrouw getatoeëerd. Het leven sinds die traumatische ervaring is voor Leonard een puzzel geworden en het is die puzzel die de Engelse regisseur Christopher Nolan de kijker voorzet. De manier waarop hij het scenario van zijn broer Jonathan heeft geconstrueerd, is dermate ingenieus en briljant dat je als toeschouwer deelgenoot wordt van het gefragmenteerde geheugen van Leonard en je je voortdurend dezelfde vragen stelt als de protagonist.
 
[img_assist|nid=223|title=Memento|desc=|link=none|align=right|width=200|height=296]Memento is de eerste Hollywood-film van de regisseur die naam maakte met de low budget, in zwart/wit gedraaide film noir Following. Ook een film met een scenario dat in eerste instantie geen houvast bood en gaandeweg steeds meer vragen opriep.
Memento bestaat uit een aaneenschakeling van flashbacks en flashforwards, uit fragmenten die even warrig zijn als het geheugen van Leonard (Guy Pearce). Naarmate het verhaal vordert krijgen die fragmenten steeds meer inhoud, maar lang niet alle stukjes van de puzzel blijken waarheidsgetrouw. Memento is een zoektocht naar waarheid en die queeste heeft een intrigerende relatie tot de vroegere baan van Leonard, die als rechercheur in dienst van een verzekeringsmaatschappij schadeclaims op waarheid moest toetsen. In Memento zoekt Leonard de weg terug naar de moord. Nolan doet letterlijk, het verhaal verloopt achterstevoren, behalve in een aantal zwart/wit-scenes die wel chonologisch zijn.

Memento gaat in wezen over het huidige informatietijdperk. Enerzijds krijgt de hedendaagse mens een overweldigende stroom informatie te verwerken, terwijl anderzijds de alledaagse dingen in het leven zo uniform en inwisselbaar geworden zijn dat we nauwelijks verschil meer kunnen zien. Geen wonder dat Leonard een foto maakt van het motel waar hij verblijft. Tussen al die andere motels valt het niet meer op. Net zoals er geen verschillen lijken te bestaan tussen hamburgertenten, bars of winkels.
‘Memento’ speelt in een buitenwijk van Los Angeles, maar het landschap waarin Leonard naar de waarheid zoek kan overal in Amerika zijn. Het is een indringende metafoor voor de gemoedstoestand van Leonard.
Ondanks het feit dat Christopher Nolan Memento in Hollywood maakte, lijkt hij geen consessies te hebben gedaan. De film komt de kijker nergens tegemoet en het geheel oogt als een eigenwijze, onafhankelijke produktie.
De briljant acterende Guy Pearce is volledig geloofwaardig in zijn rol en de constructie van het scenario laat de ware aard van de mensen die hij in zijn zoektocht ontmoet geheel open. Uiteindelijk roept Memento de vraag op hoe betrouwbaar ons geheugen is – met of zonder het verlies van het korte termijngeheugen.

MEMENTO
Regie: Christoper Nolan. Scenario: Jonathan Nolan. Met: Guy Pearce, Carrie Anne Moss, Joe Pantoliano en anderen.

Haagsche Courant, maart 2001