Nieuws uit Zimbabwe is de laatste tien jaar welhaast per definitie slecht. Torenhoge inflatie, frauduleuze verkiezingen, aids, politieke intimidatie, cholera, corruptie. “Het beeld dat de media geven is begrijpelijk, het is nieuws, maar het is eenzijdig”, meent schrijfster Petina Gappah.
Petina Gappah debuteerde vorig jaar met de verhalenbundel An Elegy for Easterly (de Nederlandse editie heet De danskampioen en andere verhalen uit Zimbabwe). Het is een fascinerende collectie verhalen over het dagelijks leven van dienstmeisjes, zwarthandelaren, overspelige echtgenoten en corrupte politieagenten. Met humor, compassie en bijtende politieke spot toont de in Zambia geboren maar in Zimbabwe opgegroeide Gappah hoe de bevolking ondanks het verstikkende bewind van Robert Mugabe probeert door te gaan met werken, liefhebben en kinderen krijgen. Met een Tsjechov-achtig gevoel voor sociale en culturele verschillen vindt Gappah in haar verhalen de juiste afweging tussen komedie en ernst. An Elegy for Easterly werd bekroond met de Guardian First Book Award 2009 (eerdere winnaars o.a. Zadie Smith en Jonathan Safran Foer).
[img_assist|nid=290|title=Foto © Bathsheba Okwenje|desc=|link=none|align=none|width=600|height=400]
Hoe is uw boek ontvangen in Zimbabwe?
“De reacties die ik van lezers heb gekregen waren goed. Tegenwoordig is Zimbabwe geen geografische plek meer, want er zijn zoveel Zimbabweanen verspreid over de aardbol. Velen van hen, waar ze ook mogen verblijven, in Zuid-Afrika, Engeland of Australië, hebben heel positief gereageerd op mijn boek. Er waren positieve recensies in de onafhankelijke kranten. Ik heb één negatieve recensie gehad, van de Zimbaweaanse regeringskrant, maar dat was te verwachten.”
Is er eigenlijk nog wel een vrije pers in uw land?
“Het is een van de paradoxen van Zimbabwe dat het een land is dat weliswaar niet geheel totalitair genoemd kan worden, maar waar een regime heerst dat veel democratische rechten met voeten treedt. In Zimbabwe wordt de schijn van democratie opgehouden. Er is een regeringskrant en er zijn vier nationale kranten die geen bedreiging voor het regime vormen, omdat ze lang niet door iedereen gelezen worden. De enige kritische krant was The Daily News. Actieve journalistiek over Zimbabwe wordt tegenwoordig online gevoerd. Er zijn meer online-kranten dan gewone in Zimbabwe.”
U woont in Zwitserland waar u werkzaam bent als handelsjurist. Wanneer en waarom hebt u Zimbabwe verlaten?
“Ik ben vertrokken toen ik 23 was, zo’n 15 geleden, om te gaan studeren in Oostenrijk. Zimbabwe was toen nog een geweldig land. Men begreep niet waarom ik vertrok. Het was het land van melk en honing.”
Dat geweldige land van 15 jaar geleden resoneert op een melancholische wijze in een aantal van uw verhalen in An Elegy for Easterly. Men zegt wel dat alle fictie autobiografisch is. Gaat dat op voor uw verhalen?
“Ik denk dat alle fictie autobiografisch is omdat je de wereld alleen maar door je eigen ogen kunt zien. De personages die je bedenkt hebben het wereldbeeld van de auteur. Een ander autobiografisch element in fictie is dat je elementen uit je eigen leven gebruikt. Dat laatste heb ik niet echt veel gedaan voor An Elegy for Easterly. Jaren geleden heb ik een roman (ongepubliceerd – EQ) geschreven die sterk autobiografisch was. Het was zo’n typisch debuut van een jonge schrijver, een ‘coming-of-age’-roman. Voor de korte verhalen in mijn boek heb ik afstand kunnen nemen van mijn eigen ervaringen, maar mijn wereldbeeld komt er wel uit naar voren.”[img_assist|nid=291|title=|desc=|link=none|align=left|width=200|height=321]
Het titelverhaal van de Nederlandse editie is De danskampioen van Mupandawana, over een bejaarde doodskistenmaker die aan een danswedstrijd meedoet. Wat was de achtergrond of inspiratie voor dat verhaal?
“Het is mijn favoriete verhaal, niet in de laatste plaats omdat het het enige verhaal is dat iedereen mooi lijkt te vinden. Het is een triest verhaal, gebaseerd op een ware gebeurtenis. Ik schreef het naar aanleiding van een krantenkop. ‘Man danst zichzelf dood’. Het intrigeerde me dat iemand zich dood zou dansen. Rond dat gegeven heb ik een verhaal bedacht. Het bood me de kans om iets over de politieke situatie in Zimbabwe te zeggen zonder direct politiek te bedrijven.”
Ja, op een subtiele wijze en dat is wat mee aanspreekt in uw verhalen. Ze gaan vooral over het dagelijks leven in Zimbabwe. De nadruk ligt op gewone dingen. De politieke implicaties die er invloed op hebben schemeren er in door.
“Vroeger wilde ik over politiek schrijven, maar het werkte niet. Het werd te didactisch, te propagandistisch. Pas toen ik over alledaagse dingen ging schrijven, viel alles op zijn plaats.”
De meeste verhalen in de bundel zijn opmerkelijk opbeurend, alsof u wilt laten zien hoe veerkrachtig de mens kan zijn in barre tijden.
“Wat mij altijd zo irriteert aan nieuwsreportages over Zimbabwe, is het eenzijdige beeld dat ze geven. Het beeld van slachtoffers. Ik wil het Zimbabwe laten zien dat ik ken, een veerkrachtig Zimbabwe, een land met humor. Want ondanks een inflatie van een half miljard procent per jaar weten de mensen er toch een manier te vinden om gelukkig te zijn. Die veerkracht, de mens als een rubber balletje dat altijd wel weer opspringt ondanks de omstandigheden, was erg belangrijk voor mij om te tonen.”
Een van de terugkerende onderwerpen in uw verhalen is de huwelijkse en seksuele ontrouw van mannen. Het lijkt de nationale sport van Zimbabwe te zijn.
“Dat merken meer lezers op, maar ik heb het niet gepland als terugkerend thema. Ik denk dat literatuur vaak gaat over duistere dingen. Er wordt niet veel geschreven over een gelukkig huwelijk. Ik moet aantekenen dat er veel gelukkige huwelijken in Zimbabwe zijn, maar het is wel zo dat de Afrikaanse cultuur ontrouw aanmoedigt. Monogame relaties, zoals in het westen, kennen we niet in Afrika. Het is voor een man in Zimbabwe heel normaal om verschillende relaties tegelijkertijd te hebben.”
In veel van uw verhalen houden getrouwde mannen er een tweede vrouw opna in wat een ‘klein huis’ heet. Een mooie metafoor.
“Ja, het is een metafoor die uit de Shona-taal afkomstig is. De Shona-cultuur laat bigamie toe. Voor veel vrouwen in Zimbabwe is de rol van maitresse een economische noodzaak.”
Bent u bang dat men u gaat zien als het geweten van Zimbabwe?
“Ik zou ik me daar heel onprettig bij voelen. Hoewel ik sterke standpunten heb over het leven in Zimbabwe onder Robert Mugabe en ik nooit op zijn partij zou stemmen, moet ik me er van bewust zijn dat er veel mensen zijn die op Mugabe hebben gestemd omdat ze hem goed vinden. Voor die mensen kan ik niet spreken. Ik ben overigens erg behoedzaam over het idee dat een schrijver of kunstenaar de stem van een land kan zijn. Ik spreek voor mezelf en als wat ik zeg elders resoneert dan is dat mooi, maar het is niet mijn intentie om de spreekbuis van een groep te zijn.”
Wat dat betreft bent u dan ook eerder een schrijfster uit Zimbabwedan een Zimbabweaanse schrijfster.
“Precies.”
An Elegy for Easterly, oorspronkelijk uitgegeven door Faber and Faber in Engeland en binnenkort in negen talen verkrijgbaar, is een opmerkelijk internationaal succes. Denkt Petina Gappah, die inmiddels aan een tweede boek, een roman, werkt en plannen voor een derde boek heeft, zich over niet al te lang tijd volledig aan literatuur te kunnen wijden?
“Dat is een vraag waar ik de laatste tijd veel over heb nagedacht, maar ik denk van niet. Het heeft me acht jaar gekost om de jurist worden die ik inmiddels alweer acht jaar ben. Ik zou zestien jaar ervaring weggooien en dat is me te veel gevraagd. Ik zal proberen om werk en schrijven te combineren. Mijn werk als jurist geeft me veel voldoening en het is belangrijk. Ik zie er onmiddellijk resultaat van. Schrijven is meer subjectief. Sommige mensen vinden het goed, andere vinden het niks. Als parttime schrijver kan ik het beste van mezelf presenteren. Ik wil niet zo’n schrijver worden die moet schrijven om de rekeningen te kunnen betalen.”
In april is het dertig jaar geleden dat Zimbabwe onafhankelijk werd. Vindt u het niet tijd voor een nieuwe onafhankelijkheid, een nieuwe revolutie?
“Ik heb een theorie dat verandering in Afrikaanse landen eens in de dertig jaar voorkomt. Ik denk dat de volgende revolutie voor Zimbabwe pas met de volgende verkiezingen komt, over drie jaar. Ik ben geen politiek analist, maar ik ben niet zo positief gestemd om te denken dat er een echte revolutie zal komen om Mugabe te verdrijven.”
De danskampioen en andere verhalen uit Zimbabwe is uitgegeven door Mouria.
www.petinagappah.com www.mouria.nl
Het interview vormde de basis voor een artikel in AD Haagsche Courant, januari 2010, ter gegenheid van Gappahs optreden op Winternachten.
