“Het is denkbaar dat de mens over vijftig jaar is ingehaald door de technologie”, zegt animatiefilmer Floris Kaayk. Na films over de opkomst van elektronische insecten en het gevaar van medische implantaten voor het lichaam, toont hij in zijn nieuwe film The Origin of Creatures een post-apocalyptische wereld waarin de mens heeft plaatsgemaakt voor wezens die uit losse ledematen bestaan.
Still uit The Origin of Creatures © Floris Kaayk
In zijn atelier, in een voormalige fabriek in de Haagse Binckhorst, staan de sets van The Origin of Species stof te vergaren. Het zijn maquettes van een verwoeste stad op Madurodam-formaat. In zijn verbluffende film, een combinatie van ouderwetse live action en geavanceerde 3D-computeranimatie, proberen vingers, benen, oren en ogen een samenleving te vormen. Deze schijnbaar zelfregulerende wezens bouwen uit het puin van de stad een toren naar de zon, maar hun noeste arbeid faalt. The Origin of Creatures is de Nederlandse inzending voor een Oscar-nominatie in de sectie korte animatiefilm.
“Ik verwacht niet dat ik genomineerd zal worden voor een Oscar”, zegt Kaayk. “Ik denk dat mijn film voor Amerikaanse begrippen te doemdenkerig is. Daarnaast zijn ze in Hollywood dol op films met een duidelijke verhalende structuur en dramaturgie. Die heb ik er bewust uitgelaten en daarmee heb ik mijn kans op een Oscar wel verspeeld. Maar ik ben erg blij dat The Origin of Creatures gekozen is als Nederlandse inzending. Uiteindelijk maak ik geen films om prijzen te winnen, maar om mijn fantasie te kunnen verbeelden. The Origins of Creatures toont vooral mijn ontwikkeling. Het is de eerste van mijn drie films waarvoor ik subsidie heb gekregen en waarvoor ik met een producent, seriousFilm, heb gewerkt.”
En de eerste van zijn films die niet de vorm heeft van een nepdocumentaire – met een parodistische knipoog naar BBC’s David Attenborough en Discovery Channel. In de ‘natuurfilm’ The Order Electrus worden nieuwe insectensoorten geïntroduceerd. Het zijn elektronische beestjes die tot leven zijn gekomen op verlaten industrieterreinen en vuilnisbelten van afgedankte computers. Metalosis Maligna is een reportage die bericht over een virus dat verspreid wordt door medische implantaten, die het menselijk lichaam overnemen. In de verontrustende fantasiewereld van Floris Kaayk (Tiel, 1982) verdwijnt de mens langzaam maar zeker. Zijn evolutie is onderhevig aan de onstuitbare technologische revolutie die hij zelf opgang heeft gebracht. In The Origin of Creatures toont Kaayk een wereld waarin de mens tenonder is gegaan.
Still uit The Origin of Creatures © Floris Kaayk
“De film biedt een kijkervaring. Je moet ervoor gaan zitten en het over je heen laten komen om er daarna over na te denken wat ik er precies mee bedoel.”
Wat was je uitgangspunt?
“Dat was het concept van de losgekoppelde ledematen, die als het ware een mierenkolonie gaan functioneren. Ik ben enerzijds erg gefascineerd door de insectenwereld en anderzijds door de evolutie van de mens. Die twee interesses heb ik met elkaar verbonden. Ik ben uitgegaan van wat in de wetenschap ‘zwermintelligentie’ wordt genoemd. Eén mier kan niet zoveel, maar zodra er duizend mieren zijn, ontstaat er een bepaalde intelligentie die ervoor zorgt dat de mieren samenwerken. Het idee van de zwermintelligentie heb ik op het menselijk lichaam toegepast door de verschillende lichaamsdelen los van elkaar te laten opereren. De vingers, armen en benen zijn in mijn film de werkers. De ogen en oren zijn de waarnemers. Daarnaast is er een koningin, die als enige functie heeft het baren van nieuw leven.”
The Origin of Creatures heeft iets oudtestamentisch. Het nest dat de schepsels voor hun koningin bouwen verwijst naar de toren van Babel.
“Dat is een tweede laag die ik in het verhaal heb aangelegd.”
Die het nogal beladen maakt.
“Het zou nog veel erger worden. Voor de soundtrack wilde ik oorspronkelijk een tekst uit het Oude Testament door een koor laten zingen. Aangezien ik een langere film wilde maken dan de vorige twee, Origin duurt twaalf minuten, had ik een verhaallijn nodig en één van de bekendste vertellingen over samenwerking is die van de toren van Babel.”
Waar je nep-docu’s tamelijk humoristisch waren, is The Origin of Creatures nogal duister. Je toont een post-apocalyptische wereld waarin de samenwerking van de nieuwe, gemuteerde wezens op niets uitloopt. De toren stort in en ze zijn terug bij af.
“De zon is de voornaamste drijfveer van de wezens om aan de slag te gaan en als de zon achter de wolken verdwijnt, gaat het mis. De zon staat voor God.”
De dramatische omslag in het verhaal komt als er zich donkere wolken samenpakken boven de toren.
“Ja, dan verdwijnt de hoop en slaat de chaos toe. De toren stort in en de wezens verstoppen zich, om te wachten op de terugkeer van de zon.”
Waarom menselijke lichaamsdelen? Je had fantasiewezens kunnen maken.
“Ik wilde herkenbare vormen zodat de kijker er zich meer bij betrokken zou kunnen voelen. Ik hoor wel van mensen die de film gezien hebben dat ze sympathie voor de wezens voelen en dat ze zichzelf erin herkennen.”
Heb je je eigen ledematen als voorbeeld gebruikt?
“In de eerste schetsfase heb ik mijn armen en benen gefotografeerd en er collages van gemaakt. Toen ik wist wat ik wilde, heb ik mijn benen geschoren en ze vanuit allerlei standpunten gefotografeerd. Vervolgens heb ik er 3D-modellen van gemaakt. In de computer heb ik er weer nieuwe beharing opgezet. Zo ook met mijn armen en handen. De ogen in de film zijn deels de mijne. Uiteindelijk speel ik dus zelf de hoofdrol in de film.”
Still uit The Order Electrus © Floris Kaayk
The Origin of Creatures toont de mogelijke wederopbouw van de wereld na een catastrofe terwijl The Order Electrus, waarin zich ook een nieuwe wereldorde aandient, zich afspeelt in een postindustrieel landschap. Floris Kaayk lijkt een fascinatie te hebben voor puin en afval.
“Ik heb vijf jaar, op zaterdag, bij de afvalverwerking gewerkt. Ik vond het altijd leuk om in de bakken met oude computerspullen te kijken en te zien wat de mensen allemaal weggooien terwijl het nog goed werkt. De insecten uit The Order Electrus komen daar vandaan. Veel van mijn inventaris, zoals mijn Dolby Surround-set, heb ik in de Milieustraat gevonden. Elke zaterdag ging ik wel met een bestelwagen vol spullen naar huis. Het concept voor Metalosis Maligna kreeg ik door de vondst van een emmer met roestige metalen schroeven, die ik vervolgens in een plastic hoofd heb verwerkt – gewoon om te kijken wat er zou gebeuren. Toen kwam ik op het idee van een ziekte. De ideeën voor de eerste twee films komen van de vuilnisbelt terwijl onderdelen van de sets voor The Origin of Creatures er ook vandaan komen.”
“De ontwikkeling van de technologie wordt met zo’n snelheid opgevoerd dat we die op een bepaald moment niet meer in de hand hebben. Het is denkbaar dat over vijftig jaar de technologie de mens heeft ingehaald. Dat is een idee dat me bezighoudt. In The Order Electrus toon ik die ontwikkeling nog op een tamelijk vriendelijke manier. Die elektronische insecten zijn best wel schattig, maar de film heeft ook een dreigende ondertoon. In Metalosis Maligna laat ik zien hoe technologie de mens kan aantasten. The Origin of Creatures gaat veel verder. De mens is verdwenen en er is een nieuwe orde met andere regels, een orde die functioneert als een insectenkolonie.”
Op verschillende manieren hebben je drie films evolutie als thema. De evolutie van de natuur en die van technologie.
“Ja, en de dreiging die uitgaat van technologie. Technologie wordt steeds meer op het menselijk lichaam toegepast.”
Biomechanica?
“Ja en de nanotechnologie die de mens te zijner tijd in staat zou kunnen stellen om onsterfelijk te worden.”
Is onsterfelijkheid wenselijk?
“De mens droomt ervan, want het leven is eindig, maar ik weet niet of je van onsterfelijkheid gelukkiger zou worden.”
Jouw elektronische insecten lijken onsterfelijk.
“Ze zijn onderhevig aan roest.”
Still uit Metalosis Maligna © Floris Kaayk
De metalen implantaten in Metalosis Maligna leiden een eigen leven, ze nemen de mens over. Een ongewenste vorm van evolutie.
“Wetenschappers waarschuwen voor de mogelijke gevolgen van de technologische vernieuwingen. Het is geen filosofisch onderwerp waar ik bewust mee bezig ben in mijn werk. Ik ben kunstenaar. Mijn drijfveer is toch vooral het verbeelden van mijn fantasieën. Als ik ’s nachts over het industriegebied van de Binckhorst fiets, fantaseer ik vaak over hoe de wereld eruit zou zien zonder mensen. Ik zou het wel een paar dagen willen meemaken dat ik de enige mens in de stad ben. Ik bedenk dan hoe ik dat in beeld zou willen brengen en betrek dat op de andere dingen die me fascineren, zoals de insectenwereld. Door dat soort associaties kom ik op verhalen voor mijn films.”
Je vindt het vertellen van een verhaal belangrijker dan in je films te willen tonen wat een goede animator je bent?
“Ja, ik gebruik animatie puur om mijn ideeën te kunnen uitbeelden. Het technische deel van een animatiefilm maken doe ik eigenlijk met tegenzin. Ik zit hier in mijn atelier toch vaak in de kou achter mijn computer. Het is moeilijk om het hier warm te krijgen. Toen ik aan Origin werkte, was het binnen niet meer dan veertien graden en dan zit je dag in dag uit te animeren – met alle tegenslagen die daarbij horen. Computerprogramma’s werken namelijk niet altijd even goed mee.”
In animaties is ook een razendsnel voortgaande (r)evolutie aan de gang. Alles lijkt tegenwoordig door computers te worden gemaakt, maar jouw films zijn een combinatie van live action en 3D computeranimatie. Is live action animatie al niet iets uit het verleden?
“Het is aan het verdwijnen. De makers van games kunnen met computers steeds beter in real-time een realistische wereld laten zien waarin je kunt bewegen. De personages in games beginnen er ook steeds geloofwaardiger uit te zien.”
Waarom werk je nog met live-action? Had je The Origin of Creatures niet helemaal met de computer kunnen maken?
“Nog niet nee, daarvoor is mijn technische kennis te beperkt. Ik vond het overigens erg fijn om met een camera te werken omdat de lens van de camera in de kleine schaal van de set van Origin zorgde voor allerlei onverwachte effecten, zoals onscherpte in de hoeken van het beeld. Dat zijn effecten die niet kunt bedenken wanneer je met een computer werkt. De computer maakt alles perfect. Ik wilde juist een rauwer beeld en ik vind die imperfecties van de camera belangrijk voor Origin. Voor mijn volgende project wil ik de computer zoveel mogelijk links laten liggen.”
Het interview vormde de basis voor een artikel in AD Haagsche Courant, september 2010.