“De alchemisten wilden goud maken uit stront en die methode pas ik toe in mijn werk. Goedkope, simpele objecten wil ik duur en rijk laten lijken”, zegt de Duitse videokunstenaar Bettina Gruber (1947) terwijl haar trouwe viervoeter Flikki op z’n poten staat te trillen.
“De alchemisten wilden goud maken uit stront en die methode pas ik toe in mijn werk. Goedkope, simpele objecten wil ik duur en rijk laten lijken”, zegt de Duitse videokunstenaar Bettina Gruber (1947) terwijl haar trouwe viervoeter Flikki op z’n poten staat te trillen.
Elf jaar oud is Flikki inmiddels en hij mag zich de beroemdste video-hond weten sinds Man Ray, de Deense dog van William Wegman. Flikki, die in talloze producties van Bettina Gruber en haar vroegere partner Maria Vedder een voorname rol speelt, is overigens met pensioen. “Hij wil niet meer”, verzucht Gruber. “Het was overigens altijd zo dat ik deed wat hij wilde en niet andersom. Zo zijn de video’s tot stand gekomen.” Flikki speelde zijn laatste rol als tangopartner van Gruber in Beginenhof. De beelden daarvan zijn te zien in de gelijknamige video-installatie die samen met twee andere werkstukken vanaf morgen in het Haagse Kijkhuis te zien is. Niets is wat het lijkt te zijn in het werk van de Keulse videast Bettina Gruber. Met eenvoudige huis-, tuin- en keukenspullen heeft zij de afgelopen vijftien jaar een schitterend oeuvre opgebouwd waar ze in een geheel eigen universum gestalte geeft aan de magie van het alledaagse. De videowereld van Bettina Gruber – zowel tapes als installaties bestaande uit een aantal monitoren – beperkt zich tot de keukenla en de rommelkast van kinderen, maar in die wereld van papier maché, aquaria en dansende eetlepels hebben gebeurtenissen plaats die een directe relatie hebben met de realiteit.
Tot half september zijn in het Kijkhuis drie video-installaties te zien die in vorm en inhoud kenmerkend zijn voor het werk van Bettina Gruber. Ze zijn speels en toegankelijk, maar zetten tegelijk aan tot denken. Niets is wat het lijkt. In de twee-monitoren-installatie Der bedingte Blick bijvoorbeeld is een imposant vuur te zien dat echter bestaat uit rood beschilderd papier dat middels een ventilator tot leven komt, terwijl voor een rustieke, op de strip van Prins Valiant gebaseerde onderwaterscène het water uit wapperend plastic bestaat. We geloven vaak wat we op het eerste gezicht denken te zien, en die gedachte staat veelal centraal in Grubers werk. “De manier waarop we naar objecten kijken bepaalt de betekenis ervan en daar gaat Der bedingte Blick over. Die wijze waarop we dingen benoemen heeft volgens mij niet zozeer te maken met de conditionering door opvoeding en onderwijs, alswel met het diepgewortelde verlangen van de mens naar regels en regelmaat. De mens houdt niet van veranderingen, daarom is er bijvoorbeeld religie en daarom is er ook kunst. Ik meen dat je altijd rekening moet houden met instabiliteit, alles is aan verandering onderhevig.”
Gruber heeft moeite met het verklaren van haar werk. Ze zegt nooit vastomlijnde plannen te hebben. Schijnbaar tegenstrijdige ideeën vinden elkaar uiteindelijk in een geheel. Een boodschap bevat haar werk niet.
“Ik wil mijn werk niet te veel analyseren en ik wil de dingen die mij persoonlijk bezighouden niet met anderen delen. Daarom maak ik installaties en tapes, zodat ik niets hoef uit te leggen. Die onderwaterscène, getiteld Stille Wasser, staat voor rust, kalmte en het verstrijken van de tijd zonder menselijke actie. Dat beeld staat tevens voor een gevoel van veiligheid en geborgenheid.” Die geborgenheid is typerend voor Grubers werk. Alles speelt zich binnenshuis af, op kleine schaal alsof het een kijkdoos betreft. En daar kan de fantasie een enorme vlucht nemen, terwijl verveling en eenzaamheid terugkerende thema’s zijn. Heeft die werkwijze te maken met een verlangen naar de kindertijd?
Afrekening
“Nee, bepaald niet”, zegt Gruber gedecideerd. “Misschien is het eerder een afrekening met die periode. Maar dat moet je niet zo tragisch zien, want er komt veel ironie in mijn werk voor. Maar aan de andere kant wordt je hele leven bepaald door je jeugd. Ik weet niet of mijn werk een vlucht uit de realiteit is, maar ik ben wel geïnteresseerd in ambivalentie.”
Bettina Gruber is ook geïnteresseerd in erotiek. De dansende lepels in de installatie Kusamakura getuigen daarvan, maar ook de clips die ze gemaakt heeft voor het RTL+-programma Weiber von Sinnen.
“Men heeft mij daarvoor benaderd en ik vond het volslagen idioot omdat mijn werk nu eenmaal niet het soort erotiek bevat die RTL+ vertoont. Mijn voorwaarde was dat de clips ironisch moesten zijn en daar ging men vreemd genoeg mee akkoord. Die clips duren een minuut of twee en zijn voor een vrouwenprogramma en bevatten dus naakte mannen, maar het is allemaal te stom om over te praten want die clips zijn eerder ironisch dan erotisch.”
Kijkhuis, Noordeinde 140, Den Haag: Der bedingte Blick, Beginenhof en Kusamakura van Bettina Gruber. Geopend: wo-zo 13.00-17.00, opening morgen 16.00. T/m 15 September.
Haagsche Courant, augustus 1991.