Slechte timing.Toen Sun Ra in 1993 onze planeet verliet, zoals zijn volgelingen het overlijden van de eigenzinnige jazzman noemen, stond er net een generatie popmuzikanten op die zich liet beïnvloeden door zijn eclectische muziek.
Ja, popmuzikanten, want voor de jazzpuristen was Sun Ra een freak die vanwege zijn metaforische theorieën over de kosmos en het oude Egypte niet voor vol werd aangezien. Maar jonge honden uit de breakbeat- en trip hop-cultuur, uit de techno– en jungle-scene luisterden onbevooroordeeld en herkenden in dertig jaar oude platen elementen uit de muziek die ze zelf probeerden te maken. Mo’ Wax-labelbaas James Lavelle samplede voor zijn UNKLE-plaat The Time Has Come (1994) een basloopje van het Sun Ra-album Lanquidity uit 1978. Heel lang niet verkrijgbaar geweest, is Lanquidity een van vijf heruitgaven die nieuw licht schijnen op de genialiteit van de componist, orkestleider en pianist.
Zoveel jaar laten klinkt Lanquidity totaal eigentijds. Ra’s mix van jazz, psychedelica, funk, exotica, sc-fi muziek en zelfs disco is visionair en gedurfd. Bij Lanquidity heb je voortdurend de indruk te luisteren naar een DJ die heel knap drie platen door elkaar draait, want met zijn als Arkestra genoemde big band schept Sun Ra hier niet één eigen universum, maar talloze. Het is, net als de meeste van de ruim 120 (!) platen die Sun Ra maakte, muziek die nog steeds niet van deze tijd is. Niet van deze tijd en ook niet van deze planeet, als we Sun Ra moeten geloven. De als Herman Blount in 1914 in Birmingham, Alabama geboren muzikant heeft zich zijn hele leven gemystificeerd. Hij zou van Saturnus afkomstig zijn en op onze Aarde neergezet zijn met een missie. Aan zijn familienaam Blount wilde hij geen gehoor geven en zijn paspoort vermeldde de naam Le Sony’r Ra. Afgezien van het feit dat hij zich als kind al een buitenstaander voelde, heeft zijn gegoochel met namen en afkomst te maken met zijn jeugdjaren in Birmingham, destijds de strengst gesegregeerde stad in het zuiden van de VS. Om de apartheid het hoofd te bieden, schiep hij zijn eigen identiteit en filosofie die zijn weerslag had op zijn muziek. Het voert hier te ver om ook maar een poging to doen dit alles te plaatsen en te duiden, maar voor wie meer wil weten verwijs ik naar de biografie Space Is The Place van John F. Swed (Pantheon House, 1997). In ieder geval mag Sun Raj als wonderkind gezien worden. Niet alleen verslond hij de volledige inhoud van de bibliotheek in Birmingham, maar hij maakte ook al op vroege leeftijd naam als talentvol pianist, componist en arrangeur. Tot zijn grote muzikale voorbeelden behoorden Duke Ellington en Fletcher Henderson, en van die invloeden zou hij tot zijn dood blijven getuigen. Hoewel hij in 1948 al een plaatopname maakte zou het nog tot 1956 duren voordat hij zijn Arkestra gereed had voor een serie onvergelijkbare, volslagen unieke jazzplaten die deels op zijn eigen Saturn-label verschenen. 
Deze platen verschenen in kleine oplagen met door de Arkestra-leden handgeschilderde hoezen. Vanaf 1991 is het Amerikaanse jazzlabel Evidence begonnen met het op cd uitbrengen van de Saturn-catalogus. Tot dusver verschenen zo’n twee dozijn cd’s waarvan Lanquidity (1978), Pathways To Unkowns Worlds+Friendly Love (1973/1975), When Angels Speak Of Love (1963), en The Great Lost Sun Ra Albums: Cymbals & Crystal Spears (1973) de meest recente zijn. Voor beginner heeft Evidence een compilatie samengesteld onder de ironische titel Greatest Hits: Easy Listening For Intergalactic Travel.
Sun Ra’s muziek is alles behalve easy en zijn sound is grofweg te benoemen als een mengsel van big band-swing uit de jaren dertig, bebop-variaties à la Thelonious Monk, de exotica van Les Baxter en Martin Denny, oeroude Afrkaanse marsmuziek, Cecil Taylor-achtige avant-garde, en experimenten met elektronica. Ra was een van de eerste jazzmuzikanten die de mogelijkheden van elektrische piano’s en synthesizers verkende. Als bevlogen spiritueel leider van zijn orkest, wist Ra zijn musici voor tientallen jaren tot zich te binden, als in de beste Duke Ellington-traditie. Zo speelden zijn voornaamste solisten, tenorsaxofonist John Gilmore, wiens stijl van grote invloed was op John Coltrane, en altsaxofonist Marshall Allen, ruim dertig jaar in het orkest dat door de jaren heen zulke fantasievolle namen droeg als Astro Infinity Arkestra, Myth Science Arkestra, of Sun Ra & His Intergalactic Research Arkestra.
Aan verbeeldingskracht geen gebrek, zoals ook bleek uit concerten die Ra met name in de jaren zestig en zeventig gaf met in glitterige spacekostuums gekleedde musici, dansers en vuurvreters in een bont multimediadécor van filmprojecties en psychedelische lichtshows. Het concept voor de live opgevoerde ‘cosmo drama’s’, met z’n verwijzingen naar ruimtevaart, ufo’s en verre planeten als metafoor voor het lot van de zwarte mens, zou later worden overgenomen door George Clinton voor zijn Mothership Connection-shows met Funkadelic/Parliament.
Uit de laatste worp Evidence-cd’s kies ik When Angels Speak Of Love en Lanquidity als exemplarisch voor Ra’s visie en werkwijze. When Angels Speak Of Love werd in 1963 opgenomen tijdens een uiterst creatieve periode die ook zulke Sun Ra-klassiekers als Cosmic Tones For Mental Therapy en Other Planes Of There opleverde. De muziek lijkt hier geheel geïmproviseerd, maar Ra hield niet van de free jazz waarmee Coltrane, Archie Shepp, en Albert Ayler destijds experimenteerden. Voor alle muziek schreef Ra partituren en zelfs de collectieve improvisaties lijken op ingenieus gestructureerde composities. Net als op zo veel van zijn platen uit deze periode, experimenteerde Ra’s technicus Tommy Hunter met echo, reverb en delay. De schrille, hemeltergende soli van de altisten Marshall Allen en Danny Davis echoën ruimtelijk over de polyritmische drum- en percussiepartijen.
Op Lanquidity uit 1978 parodieert Ra de waan van de dag, disco, op meesterlijke wijze en zet hij ook elementen uit funk naar zijn hand. Lanquidity voelt wel wat aan als Lee Perry’s Super Ape en is een warme, broeierige jungle van sferen en ritmes. Ra op Fender Rhodes-piano en Mini-Moog en John Gilmore op tenorsax excelleren over de multigelaagde percussiepatronen en de polytonaliteit van het ensemblespel. Sun Ra mag onze planeet dan verlaten hebben, maar zijn muziek zal ook deze eeuw tot de verbeelding blijven spreken. De nog immer energieke Marshall Allen (1924) leidt tegenwoordig het Arkestra en toert met grote regelmaat door Europa om het Woord te verkondigen: Space is the place!
De CD’s Lanquidity; When Angels Speak Of Love; The Great Lost Sun Ra Albums: Cymbals & Crystal Spheres; Pathways To Unknown Worlds+Friendly Love; Greatest Hits: Listening For Intergalactic Travel zijn uitgebracht door Evidence Music.
musicmaestro.nl 2000